Lễ ăn cơm mới của các dân tộc thiểu số ở Lào Cai diễn ra từ khoảng tháng 8 đến cuối tháng 9 âm lịch hàng năm. Mỗi dân tộc sẽ tổ chức tết cơm mới theo thời gian mùa vụ và từng vùng, từng nhóm dân tộc khác nhau. Lễ ăn cơm mới chỉ kéo dài khoảng vài ba tuần trước khi bước sang mùa gặt chính thức. Các gia đình hay cộng đồng làng bản thường thống nhất chọn một ngày đẹp đầu vụ thu hoạch lúa làm ngày tổ chức ăn tết cơm mới để mừng thu hoạch, tổng kết một năm sản xuất, dâng thành quả lao động tốt đẹp nhất lên các vị thần thánh và bày tỏ sự tôn kính lên ông bà tổ tiên đã khuất.
Mâm cúng trong tết cơm mới
Trong thời gian tổ chức ăn cơm mới mỗi dân tộc sẽ có phần nghi lễ riêng với dân tộc Dao lại thực hiện nghi lễ rước hồn lúa trước một ngày tổ chức tết cơm mới. Người phụ nữ lớn tuổi nhất trong gia đình sẽ lên nương cùng con gái. Khi đến nương, người phụ nữ này sẽ đi vòng quanh nương lúa, ở mỗi góc bà hái một bông, sau đó bà đi vào giữa đứng quay về hướng mặt trời mọc. Bà cắm cây cọc tượng trưng xuống đất giữa nương và buộc mấy bông lúa vừa hái vào cọc nhằm giữ hồn lúa ở lại nương. Tiếp theo bà gặt các cây lúa xung quanh cọc từ trái qua phải và buộc lại trao cho các cô con gái mang về giã cốm dâng cúng tổ tiên và cùng con cháu thụ hưởng thành quả một năm vất vả.
Trong khi đó, người dân tộc Xa Phó lại thực hiện nghi lễ rước “hồn lúa” về nhà vào lúc sáng sớm ngày Tết cơm mới, người vợ (chủ gia đình) sẽ dậy sớm hơn mọi khi, mặc bộ quần áo mới lặng lẽ đi ra nương gặt lúa, họ kiêng để cho người khác biết và đặc biệt là kiêng gặp người cùng làng trên đường đi. Khi gặt lúa, mặt phải quay về hướng Đông với ý nghĩa của sự sinh sôi nảy nở. Đến sáng hôm sau, họ mới mang những cum lúa ra tuốt, rang lên và giã thành gạo nấu cơm mới để cúng tổ tiên. Mâm cỗ được bày thành hai mâm lễ, một mâm cúng ma nhà được đặt ở mép cửa và một mâm cúng trời đất được đặt ở ngoài sàn. Ngoài ra, họ còn treo một bộ quần áo mới cùng khăn, các đồ trang sức, vòng bạc… gần đó.
(Cắt bông lúa trong tết cơm mới) ảnh ST
Với người Nùng Dín (Mường Khương) thì rước việc “hồn lúa” rất sớm trước bữa tết một tuần, người phụ nữ trong gia đình sẽ ra ruộng lúa tỉa những bông to vừa qua độ ngậm sữa sắp chắc hạt, hái khoảng 7-8 cum lúa (bó lúa) đem về phơi khô sau đó họ tách ra 16 bông to nhất buộc thành hai túm treo lên vách hai đầu bàn thờ. Còn lại đem đập (tuốt) rồi giã thành gạo để nấu cơm mới trong bữa tết cơm mới đó.
Nghi thức của người dân tộc Giáy thì lại giản đơn hơn, trước khi làm lễ cơm mới chủ nhà đi thăm đồng, chọn những thửa ruộng cấy lúa nếp tốt nhất để thu hoạch trước tùy lượng người trong gia đình mà hái một lượng lúa lớn nhỏ khác nhau về làm cốm, nhưng thường không dưới 10 cum, tương đương với 20kg thóc non đem rang và giã thành cốm. Sau đó sẽ đồ cốm đó với thịt lợn băm, hành lá, hạt dổi đồ lên cho chín và dang lên tổ tiên những gói xôi cốm thơm ngon. Báo cáo tổ tiên một năm thắng lợi mùa màng bội thu.
(Gói xôi cốm dâng cúng tổ tiên) Giáy
Mặc dù đều thể hiện thế giới quan, tín ngưỡng nông nghiệp tương đồng, tuy vậy, tết ăn cơm mới đối với từng dân tộc vẫn có sự khác biệt nhất định về cách thức tổ chức, nghi lễ cúng, cách chế biến mâm lễ. Nhưng đều tỏ lòng thành kính dâng cúng báo cáo tổ tiên một năm bội thu thóc lúa đầy bồ no ấm cả năm.
Kim Anh
Đăng bởi: Nguyễn Đăng Vĩnh
Từ khoá: Lễ cơm mới độc đáo của đồng bào các dân tộc Lào Cai
Để lại một bình luận